Sprzedajesz albo kupujesz firmę? Najpierw sprawdź, co z podatkiem VAT

Prowadzisz dobrze prosperującą restaurację i jesteś zarejestrowany jako podatnik VAT. Masz zamiar sprzedać swój biznes w całości i masz już kupca, który chce przejąć od ciebie firmę. Taka sprzedaż to transakcja typu Transfer of Going Concern (TOGC). Bez względu na cenę sprzedaży, od tej transakcji nie nalicza się podatku VAT. Dla Ciebie to dobrze, ale gorzej dla nabywcy, jeżeli nie jest on podatnikiem VAT. W takiej sytuacji sprzedający zawsze będzie chciał sprzedać biznes jako TOGC, a kupujący zawsze chce to ominąć. Dlaczego?

TOGC - co to znaczy?

TOGC to sprzedaż przedsiębiorstwa wraz z aktywami, która zgodnie z przepisami o podatku VAT jest traktowana jako nieobjęta tym podatkiem. Sprzedaż TOGC zachodzi przy spełnieniu określonych warunków i zwykle generuje oszczędności w przepływach pieniężnych po obu stronach: sprzedającego (zbywającego) i kupującego (przejmującego).
Rozwinięcie nazwy TOGC zawiera istotę tej transakcji: "going concern" oznacza kontynuację działalności firmy, która w momencie finalizacji sprzedaży jest żywa i posiada wszystko co niezbędne, aby swoją działalność kontynuować. Nie jest to tylko bezwładny zbiór aktywów.
Sprzedaż może być albo TOGC, albo nie - nie można wybrać jej jako opcji. Po prostu występuje jako wynik pewnych okoliczności. Czy taka transakcja dojdzie do skutku, zależy właściwie całkowicie od intencji i działań nabywcy. Sprzedający nie może naliczać wówczas VAT-u od transakcji.
Przepisy TOGC mają uprościć rozliczenie VAT, gdy przedsiębiorstwo zmienia właściciela. Nabywca jest wówczas wolny od finansowania VAT-u, transakcja poprawia przepływy pieniężne przedsiębiorstwa i nie trzeba robić oddzielnej wyceny aktywów. Ale oznacza to jednocześnie, ze nabywca, jeżeli nie jest płatnikiem VAT, będzie musiał zacząć nim być od pierwszego dnia prowadzenia zakupionej działalności.

Dlaczego nie ma VAT-u?

Transakcja sprzedaży przedsiębiorstwa to w rzeczywistości przekazanie własności połączonych ze sobą aktywów. W normalnych warunkach VAT jest naliczany przy przekazaniu każdego składnika przedsiębiorstwa.
Przekazanie w formie TOGC nie jest ani dostawą towarów, ani usług. Dlatego właśnie nie podlega podatkowi VAT.

Warunki, które musi spełniać sprzedaż TOGC

Warunki, w których sprzedaż następuje w postaci Transfer of Going Concern są następujące:
1.    Przeniesienie aktywów (lub ich części) musi się odbyć z założeniem kontynuacji działalności – oznacza to, że nowy właściciel może w sposób niezakłócony kontynuować tę samą działalność, którą wykonywał przekazujący; firma musi być nadal otwarta i gotowa na przyjęcie klientów. Możliwe są tymczasowe uzasadnione przerwy, np. w celu przeprowadzenia renowacji lokalu, ale przerwy te nie mogą być znaczące, czyli poważnie zakłócające działanie przedsiębiorstwa. Wyróżnia się elementy transakcji, które świadczą o przekazaniu przedsiębiorstwa jako kontynuującego działalność: przeniesienie pracowników, przekazanie niezbędnego wyposażenia, przeniesienie wartości firmy oraz zamiar stron. Elementy te rozpatrywane samodzielnie nie rozstrzygają o charakterze przekazania, ale łącznie na ich postawie można stwierdzić, czy nastąpiło przekazanie firmy jako działającego podmiotu.
2.    Kontynuowana działalność musi być tego samego rodzaju, co działalność prowadzona przez sprzedającego – nie chodzi tu o to, aby nabywca prowadził dokładnie tą samą działalność, ale o to, aby była ona takiego samego rodzaju, na przykład restauracja włoska może po przekazaniu zmienić profil na polską. Warunek TOGC nie będzie natomiast spełniony, jeżeli nastąpi zmiana np. na usługi fryzjerskie. Nie będzie również stanowić sprzedaży TOGC sytuacja, gdy przejmujący po przejęciu likwiduje przedsiębiorstwo poprzez zebranie należności od wierzycieli i wpłacenie ich na rachunek bankowy. Przykłady, co urząd podatkowy uważa za ten sam rodzaj i różne rodzaje działalności można znaleźć tutaj.
3.    Jeżeli sprzedawca jest zarejestrowany jako podatnik VAT, nabywca również musi się nim stać. W przypadku, gdy obydwie strony są już uprzednio zarejestrowane jako VAT-owcy – warunek jest spełniony. Jeśli sprzedawca nie jest zarejestrowany (bo na przykład nie podlegał obowiązkowi rejestracji) warunek nie ma zastosowania. Jeżeli sprzedawca jest zarejestrowany, a kupujący nie, nabywca musi uzyskać zgodę na dobrowolną rejestrację VAT, jeśli nie polega rejestracji obowiązkowej. Jest niezwykle istotne, żeby sprawy tej dopilnować (jak i spełnienia całej reszty warunków), gdyż późniejsze unieważnienie umowy kupna-sprzedaży na rzecz kogoś, kto ten warunek spełni, czyli tzw. nowacja, nie pomoże – nowacja nie działa z mocą wsteczną.
4.    Jeżeli przenoszona jest tylko część działalności, musi być ona zdolna do samodzielnego funkcjonowania.
5.    Przeniesienia własności przedsiębiorstwa nie mogą następować po sobie w serii. Przykład: jeżeli spółka kupuje firmę i następnie niezwłocznie przekazuje ją swojej spółce zależnej, wówczas ani pierwsze nabycie, ani przekazanie do spółki zależnej nie może zostać uznane za sprzedaż TOGC, ponieważ pierwszy nabywca nie prowadził działalności z wykorzystaniem nabytych aktywów.

Sprzedaż nieruchomości jako TOGC - na co zwrócić uwagę

Należy spełnić dodatkowe warunki, jeżeli częścią transakcji są grunty i budynki. Gdy nieruchomość jest opodatkowana według stawki standardowej, gdyż taka została wybrana przez sprzedającego lub ponieważ transakcja dotyczy nowego budynku, lub nieukończonego, nabywca musi wybrać opodatkowanie i poinformować o tym urząd podatkowy nie później niż w dniu dostawy (może być to data ukończenia budowy, data otrzymania zapłaty lub jej części). Przepisy przewidują dodatkowe wymogi, które mają zapobiegać unikaniu podatków, a które obowiązują nabywcę w kwestii opcji wyboru opodatkowania.
WAŻNE: nawet jednodniowe opóźnienie w wyborze opodatkowania uniemożliwi sprzedaż TOGC.
Zazwyczaj, chociaż nie tylko, umowa TOGC sprzedaży nieruchomości dotyczy sprzedaży nieruchomości wykorzystywanej pod wynajem przez firmę będącą przedmiotem sprzedaży, która zajmuje się wynajmem nieruchomości. Transakcja obejmuje wówczas także dotychczasowy wynajem. W przypadku transakcji sprzedaży nieruchomości w budowie mamy do czynienia z działalnością deweloperską.

Jak się zabezpieczyć?

Jeżeli sprzedający jest zarejestrowany jako płatnik VAT, a kupujący nie, ten ostatni musi się zarejestrować jako VAT-owiec zanim przejmie firmę i od pierwszego dnia prowadzenia działalności naliczać VAT od sprzedaży. Jeśli tego nie zrobi, sprzedający zapłaci VAT od wszystkich posiadanych przez przedsiębiorstwo aktywów. Dlatego, zanim sprzedasz firmę, uzyskaj od kupującego zapewnienie, że zamierza kontynuować działalność dokładnie tak, jak była prowadzona do tej pory. Najlepiej, jeżeli poprosisz go o potwierdzenie złożenia wniosku o numer VAT lub o profesjonalny biznes plan.

Sprawdź wszystko dwa razy

Jeżeli w określonej sytuacji istnieją poważne wątpliwości lub trudności, można się zwrócić do HMRC o wydanie uprzedniej decyzji w temacie uznania, czy transakcja spełnia warunki TOGC. Trzeba przy tym pamiętać, żeby podać urzędowi wszystkie istotne szczegóły, bo HMRC może później podważyć charakter transakcji nawet pomimo posiadania wstępnego orzeczenia, jeżeli na jaw wyjdą fakty, o których urząd nie został uprzednio poinformowany.
W normalnych warunkach uzyskanie wstępnej decyzji nie jest możliwe. Dlatego tak ważne jest, aby się do przeniesienia TOGC bardzo dokładnie przygotować. Koszty wynikające z popełnienia błędu poprzez niespełnienie wszystkich wymaganych warunków mogą być bardzo dotkliwe, jeśli weźmie się pod uwagę zazwyczaj wysoką wartość sprzedaży biznesów. Urząd podatkowy uzna wadliwie zadeklarowaną sprzedaż TOGC za podstawę do nałożenia na sprzedawcę kar i odsetek. Powstanie też obowiązek odzyskania podatku VAT od nabywcy, co nie zawsze jest możliwe. Dlatego do realizacji transakcji TOGC należy podchodzić z najwyższą starannością i pod opieką doświadczonych profesjonalistów.

Dodatkowe informacje na temat transakcji TOGC można znaleźć na stronie HMRC.